Duy trì cân nặng đã giảm được trong thời gian dài là thách thức chính trong việc kiểm soát béo phì. Trên thực tế, 80% số cân đã giảm sẽ quay trở lại nếu chỉ áp dụng chế độ ăn kiêng.

Vậy tại sao việc giảm cân và duy trì cân nặng lại khó đến vậy?

Tiến sĩ Arya Sharma (Giáo sư danh dự về Y học & Cựu Chủ tịch về Nghiên cứu và Quản lý Béo phì tại Đại học Alberta), đã mời Tiến sĩ David Macklin (Giám đốc Y tế của Chương trình Quản lý Cân nặng tại Phòng khám Medcan Toronto ), cùng tham gia chia sẻ một số quan điểm về chủ đề này trên blog của ông: “Những lưu ý về bệnh béo phì của Tiến sĩ Arya Sharma.”

Tại đây, Tiến sĩ Macklin chia sẻ 7 yếu tố lớn nhất góp phần khiến cân nặng tăng trở lại và đưa ra quan điểm về việc quản lý cân nặng lâu dài thực tế sẽ như thế nào.

“Nguyên nhân chính khiến cân nặng tăng trở lại là do yếu tố sinh học. Bộ não chống lại việc giảm cân nhờ cơ chế điều chỉnh được thừa hưởng qua quá trình tiến hóa hàng triệu năm. Tổ tiên của chúng ta giảm cân không phải là để có cơ thể đẹp hơn mà là do bệnh tật hoặc do nguồn cung cấp thực phẩm bị gián đoạn. Nói một cách đơn giản, chống lại việc giảm cân chính là một cơ chế để đảm bảo sinh tồn cho con người.

30 năm qua, chúng ta đã khám phá ra cách bộ não chống lại sự giảm cân như thế nào. Não bộ là chuyên gia trong việc 1) nhận biết quá trình giảm mỡ, 2) chống lại quá trình giảm mỡ và 3) thúc đẩy tăng cân trở lại. Nó thực hiện điều này bằng cách:

     a) Tăng cảm giác thèm ăn

     b) Giảm quá trình trao đổi chất

Trong quá trình tái tăng cân, sự tăng cảm giác thèm ăn có vẻ phức tạp hơn giảm quá trình trao đổi chất. Thèm ăn nhiều hơn làm tăng lượng calo nạp vào, từ đó dẫn đến tăng cân.

Hãy nhớ rằng những nguyên nhân tăng cân còn lại đều hoạt động thông qua cơ chế chính sinh học.”

“Lý do phổ biến tiếp theo khiến cân nặng tăng trở lại liên quan đến chế độ ăn kiêng. Lưu ý rằng, để giữ cân nặng đã giảm thì ăn kiêng không phải là phương pháp hiệu quả. Thay vào đó, ba biện pháp khác để ngăn ngừa tăng cân là liệu pháp hành vi, dùng thuốc và phẫu thuật. Nói một cách đơn giản, nếu chỉ phụ thuộc vào “ăn kiêng”, bạn sẽ có nguy cơ tái tăng cân lớn hơn. Đặc biệt việc giảm cân sẽ không bền vững nếu:

     a) Chỉ chú trọng vào lượng calo nạp vào.

     b) cách giảm cân chưa hợp lý và không duy trì được sự cố gắng.

     c) nỗ lực giảm cân không phù hợp với sở thích ăn uống, giao tiếp xã hội và di chuyển.

Yếu tố quan trọng nhất để ngăn tăng cân trở lại là việc tuân thủ phương pháp giảm cân. Các đặc điểm nêu trên có thể dẫn đến sự tuân thủ kém. Họ cũng nhận định rằng đối với những người giảm cân quá nhiều, thấp hơn mức cân nặng sinh học lý tưởng thì việc giảm cân cũng không bền vững.

Như vậy, chúng ta có định nghĩa về cân nặng lý tưởng của một người, đạt được bằng cách điều chỉnh lối sống sao cho 1) chế độ ăn có mức calo phù hợp, hình thành thói quen lành mạnh, 2) cố gắng kiểm soát cân nặng vừa sức và bền vững, 3)  cân đối giữa việc giảm cân và niềm vui ăn uống, giao tiếp xã hội, lịch trình di chuyển. Cân nặng lý tưởng là cân nặng mà bạn đạt được một cách nhẹ nhàng, khi cam kết thực hiện một lối sống bền vững theo định nghĩa trên.

“Một l‎ý do khá khó hiểu khác là sự thay đổi lâu dài trong môi trường sống của một người. Một ví dụ phổ biến hiện nay là một người đã từng làm việc tại văn phòng chuyển sang làm tại nhà, hoặc ngược lại. Một ví dụ khác, một người cố gắng tránh môi trường có nguy cơ tăng cân cao nhưng giờ phải quay lại những môi trường này (nhà hàng hay những lần gặp gỡ, giao lưu). Môi trường sống và xã hội của con người kích hoạt phản ứng sinh học, làm tăng cảm giác thèm ăn – ham muốn – động lực ăn uống trong tiềm thức. Nếu các yếu tố này thay đổi theo hướng khiến chúng ta ăn nhiều hơn trong vô thức, cân nặng nhiều khả năng sẽ tăng trở lại.”

“Nếu ngừng điều trị, thừa cân béo phì có thể quay trở lại. Liệu pháp hành vi đã được chứng minh bởi khoa học: khi được theo đuổi lâu dài, nó sẽ có khả năng giúp chúng ta chống lại tình trạng tái tăng cân. Thuốc điều trị béo phì hoạt động bằng cách can thiệp vào cơ chế sinh học của con người. Thuốc giúp làm dịu đi sự thèm ăn và làm giảm ham muốn trong tiềm thức về việc ăn nhiều hơn, nạp thêm calo. Nếu ngừng sử dụng thuốc điều trị béo phì hoặc tuân thủ kém, khả năng chống lại cơ chế tái tăng cân sẽ không còn và bản năng sinh học sẽ thúc đẩy cơ thể lấy lại cân nặng ban đầu.”

“Một lý do quan trọng khác của tái tăng cân là do phản ứng của chúng ta khi gặp thất bại trong quá trình giảm cân. Những thất bại thường gặp trong quá trình giảm cân bao gồm: 1) hậu quả của việc ăn uống không hợp lý và 2) kiểm tra cân nặng và nhìn thấy nỗ lực lâu nay của mình chưa đạt được như kỳ vọng. Nếu không nhận được hỗ trợ tâm lý, những thất bại này thường có thể kéo theo suy nghĩ tiêu cực về bản thân và những cảm xúc chán nản, bao gồm cả mất động lực. Tuy nhiên, khi một người đã giảm cân, họ dễ bị sinh lý cơ thể tác động, thúc đẩy họ ăn nhiều hơn, sau đó tăng cân trở lại. Nhận diện và giải quyết những phản ứng  sinh học này là một bước quan trọng để hiểu và ngăn ngừa tình trạng tái tăng cân. Đây có lẽ là vấn đề sinh học chưa được đánh giá đúng trong quá trình giảm cân.”

“Tăng cân có thể là tác dụng phụ nghiêm trọng của nhiều loại thuốc. Một số thuốc thường gây tăng cân và có sự khác biệt đáng kể về đáp ứng thuốc giữa người này và người khác. Tái tăng cân có thể do việc dùng một số thuốc nên hãy tham vấn bác sĩ để có loại thuốc thay thế phù hợp khác.

“Hầu hết chúng ta đều nhận thấy rằng stress, mệt mỏi, thiếu ngủ, tâm trạng chán nản và ít vận động có thể thúc đẩy tăng cân trở lại. Đối với nhiều người, đặc biệt là khi đã giảm cân, các yếu tố này có thể làm tăng ham muốn, động lực ăn uống và giảm khả năng kiềm chế bản thân. Nếu bạn đang gặp tình trạng tái tăng cân hãy xem xét kỹ các yếu tố đã nêu trên để xác định nguyên nhân chính, sự thay đổi của bất kỳ yếu tố nào trong số này đều có thể dẫn đến ăn nhiều hơn và làm tăng cân trở lại.”

Tiến sĩ Macklin bổ sung thêm một lưu ý quan trọng: “Mặc dù đáp ứng sinh học là lý do chính, quan trọng và phổ biến nhất khiến cân nặng tăng trở lại, nhưng những lý do khác có thể khiến quá trình giảm cân trở nên rất phức tạp”.

Giảm cân cải thiện sức khỏe của bạn như thế nào?

Xem việc giảm 13% trọng lượng cơ thể có thể làm giảm nguy cơ phát triển một số biến chứng liên quan đến béo phì như thế nào.

Tính toán rủi ro của bạn.

Về Tiến sĩ Macklin:

David A. Macklin, MD, là giảng viên tại Đại học Toronto và là bác sĩ gia đình được đào tạo tại Đại học Toronto. Ông đã hành nghề y học chống béo phì từ năm 2004. Ông là Giám đốc Y tế của Chương trình Quản lý Cân nặng tại Phòng khám Medcan Toronto và là đồng tác giả của Nghiên cứu HÀNH ĐỘNG Canada và Chương Điều trị Tâm lý và Hành vi của Hướng dẫn Thực hành Lâm sàng Canada năm 2020 để điều trị béo phì ở người lớn.

Về Tiến sĩ Sharma:

Tiến sĩ Arya M. Sharma, MD, DSc (hon), FRCPC, là Giáo sư danh dự về Y học & Cựu Chủ tịch về Nghiên cứu và Quản lý Béo phì tại Đại học Alberta, Edmonton, Canada. Ông cũng là Đồng Chủ tịch Lâm sàng trước đây của Chương trình Béo phì Dịch vụ Y tế Alberta. Ông là tác giả và đồng tác giả của hơn 500 bài báo khoa học và đã giảng dạy rộng rãi về nguyên nhân và cách quản lý bệnh béo phì cũng như các rối loạn tim mạch liên quan. Bác sĩ Sharma thường xuyên được giới thiệu là chuyên gia y tế trên truyền hình, báo chí trong nước và quốc tế, đồng thời đang là chủ nhân của một blog về béo phì được nhiều người đọc tại www.drsharma.ca.